Eigen wil

Het is vandaag een jaar geleden dat Pap overleden is. Zoals jullie destijds in mijn blog “Witte Nagels” hebben kunnen lezen wilde hij niet langer meer leven en heeft hij bewust gekozen voor het verstervingsproces. Hij heeft destijds ook gevraagd om zijn verhaal te delen in de hoop dat het eerstdaags levensbeëindiging uit eigen wil wettelijk geregeld kan worden.  De Coöperatie Laatste Wil houdt zich hiermee bezig.
Mijn zusjes en ik hebben hebben vorig jaar in een blogvorm beschreven hoe zijn laatste dagen verlopen zijn. Ik heb Laatste Wil het verhaal van onze vader aangeboden ter publicatie om tegemoet te komen aan de wens van Pap. Hier kunnen jullie het alvast lezen en kunnen we wellicht in gesprek gaan over hoe jullie hierover denken.

 

Blog Pap
Pap heeft voor een eigen levenseinde gekozen door middel van versterving. Hij wil niet meer verder leven na het overlijden van mijn moeder in maart 2019. Pap komt niet in aanmerking voor euthanasie want er is geen onderliggend lijden. Hij heeft uiteindelijk voor versterving gekozen omdat versterving leidt tot een natuurlijke dood en hij zelf de regie kan houden en de uiteindelijke professionele hulp niet strafbaar is.

Vooraf
Pap heeft in de mijnen gewerkt als elektricien. Na de mijnsluiting heeft hij in de horeca gewerkt. Hier is hij op zijn plaats. Korte gesprekjes aan tafel, de mensen op hun gemak stellen, zorgen dat het diner goed verloopt en men een gezellige avond heeft. Na zijn ontslag werkt hij als conciërge op een lagere school. Hij is geliefd bij de kinderen want ook hier kan hij helpen, hier en daar een kort gesprekje, klaar.

Ik benadruk het goed kunnen omgaan met mensen gedurende korte gesprekjes want als hij mee wil doen in gesprekken/discussies gaat het steevast mis. Hij heeft zijn eigen gelijk, zijn eigen kijk op de wereld en dat botst geregeld met mensen om hem heen. Hij heeft geen grote vriendenkring en hij loopt ook niet de deur plat bij familie. Zo wordt zijn wereldje steeds kleiner.
Mijn vader en moeder zijn na zijn werkende leven veel met elkaar op stap geweest. Fietsen en dingetjes doen. Met z’n tweetjes.

Op 17 oktober 2018 is onze moeder opgenomen in Zorgcentrum Firenschat. Pap kan het niet meer aan om zijn dementerende vrouw te verzorgen. Mam komt op een gesloten afdeling terecht en gaat zienderogen achteruit. Op 3 maart 2019 is ze overleden. Pap blijft zelfstandig wonen in Terwinselen.

Spuitje
Is het een jaar geleden dat hij zei: “Ik wil naar Mam, ik wil niet meer verder”? Ik weet het niet precies meer. In oktober 2020 wordt het een onhoudbare situatie. Hij wil niet meer verder en wil euthanasie. Onze uitleg dat dit in Nederland niet zomaar kan, baat niet. “Ik wil een spuitje, een hond krijgt ook een spuitje”.

“Geen reden meer om verder te leven?”, vragen wij. “U heeft drie kinderen en vier gezonde kleinkinderen, familie en bent lid van een biljart team, uw grote hobby. U heeft altijd gezegd dat U nog wil reizen. Genoeg dingen om nog te bekijken, te ervaren en te zien. U bent niet ziek. U kunt nog alles.”
Het helpt allemaal niet. Moeten wij hem een schop onder zijn kont geven? Moeten wij meegaand zijn? Hij wil niet meer en dus besluiten mijn zussen en ik dat we hem zullen helpen. We zijn het niet eens met de beslissing maar willen hem wel ondersteunen. En dus organiseren we een gesprek bij de huisarts.

Na dit gesprek met de huisarts wordt het crisisteam ingeschakeld. Binnen 24 uur na dit gesprek zit ik met Pap bij een psycholoog en een gespecialiseerde verpleegkundige. De eerste stap in de 6 eisen van zorgvuldigheid die volgens de Nederlandse wet in acht genomen moeten worden op de weg naar euthanasie.
https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/levenseinde-en-euthanasie/zorgvuldigheidseisen

Onverwerkte rouw is de diagnose.

Gesprekken plannen met de volgende psycholoog, stap 2. Mijn zus gaat mee. Pap houdt voet bij stuk. Hij wil niet meer verder leven. “Ik ga geen pillen slikken, ik ben niet depressief. Ik ga ook niet van een flat springen want ik heb net boodschappen gehaald.”

Dan nog een gesprek met psycholoog 3. Het is inmiddels december. Maar ook in dit gesprek houdt hij vol. “Ik wil niet meer, ik wil naar Mia”, zegt hij.

6 januari 2021 volgt een gesprek met de arts van het Expertise Centrum Euthanasie. Het is een heel aangenaam gesprek. Mijn zussen en ik zien en horen dat de arts meevoelt. Hij luistert goed, neemt mijn vader serieus en laat dat merken. Hij gebruikt duidelijke taal en verteldt welke stappen nog gezet moeten worden. Pap is ook zeer duidelijk. Hij wil stoppen met verder leven. Hij wil naar Mam, klaar.

In het rapport van de arts van het expertisecentrum staat dat Pap met een gespecialiseerde geriater moet praten; arts nummer vijf. Arts 5 heeft ook een goed gesprek met Pap en maakt duidelijk dat Pap NIET in aanmerking komt voor euthanasie. 5 van de 6 eisen van zorgvuldigheid zijn doorlopen. Stap 6 volgt NIET. Arts 5 zegt dat hij kan kiezen om te stoppen met eten en drinken. Als de situatie dan onhoudbaar wordt, zal Pap gesedeerd worden en inslapen. De huisarts mag in deze fase van ondraaglijk lijden, hulp bieden.

Euthanasie is uiteindelijk dus geen optie. Pap maakt duidelijk dat zelfdoding ook geen optie is. Dus blijft versterven als enige reële mogelijkheid over.
Versterven is het afzien van eten en drinken om een zelfgekozen levenseinde te bespoedigen. Bij versterven wordt gebruik gemaakt van zelfbeschikkingsrecht, het recht om zorg te weigeren. Versterven leidt tot een natuurlijke dood.

D-Day
Ik ben op weg van Adelante naar huis op 17 maart 2021. Mijn vrouw is jarig en ik bel Pap om hem daaraan te herinneren. Dan zegt Pap dat hij bij de huisarts geweest is en besloten heeft om te stoppen met eten en drinken. Met onmiddellijke ingang. Zonder verder overleg. Als ik niet gebeld had, hadden we het niet geweten.

Dag 2
We nemen contact op met de huisarts. Hij heeft al eerder gezegd dat hij niet meewerkt aan actieve euthanasie. Zijn goed recht. Hij wil de gang naar de dood middels versterving echter niet in de weg staan. Om Pap verder te helpen vraagt hij Pap een handgeschreven brief op te stellen waarin staat dat hij bij volle besef besluit om te stoppen met eten en drinken. Mijn zus en ik zijn getuige van het schrijven van deze brief. Pap schrijft ook dat hij geen eten of drinken aangereikt wil krijgen als hij een zwak moment heeft. In volle besef zet hij zijn handtekening naast de datum.

Ik scan de brief en e-mail hem naar de huisarts. Het proces is hiermee in gang gezet. De huisarts legt uit wat gebeuren gaat.

De volgende dagen
De huisarts zorgt ervoor dat de sedatie-verpleegkundige langskomt. Zij legt uit wat de stappen zijn. Ze zal om de dag langs komen om de situatie te beoordelen.

Pap wil dat alle eten en drank weggehaald wordt. Een nichtje neemt het brood mee, het andere nichtje loopt met een fles rosé naar buiten. We spreken meteen af dat we niet eten of drinken in zijn bijzijn.

Pap wil alles opruimen. Het huis moet veegschoon opgeleverd worden als hij dood is. Dit is een flinke klus want er zit asbest onder de dakpannen, zegt hij.
De auto moet ook verkocht worden, hij wil hem al op straat zetten.
De groene kliko is schoongespoten want er komt geen tuinafval meer in.
De spullen in de garage moeten opgeruimd worden. Alle gereedschap is nog goed en dat kan zeker nog iemand gebruiken.
Dit maalt allemaal door zijn hoofd. We proberen hem gerust te stellen en praten over oplossingen. Dat helpt nog niet meteen. Hij wil het zoals hij het wil. Na een paar dagen berust hij erin dat niet alles meteen hoeft en dat hij zich geen zorgen hoeft te maken over het huis.

Dag 7
We regelen de thuiszorg. Het hoog-laag bed komt in de woonkamer. Het slot op de voordeur wordt aangepast zodat zorgmedewerkers altijd binnen kunnen.

En Pap houdt vol. Hij eet en drinkt niets. Hij rookt af en toe een sigaretje om het hongergevoel te onderdrukken. Na een paar dagen heeft hij geen hongergevoel meer, zegt hij.
De mondhygiëne is heel belangrijk zegt de sedatie-verpleegkundige. Af en toe spoelen met water mag. Tanden poetsen mag en een suikervrij zuurtje mag ook. Dat helpt. Verschillende smaakjes gedurende de dag.

We bespreken wat we na zijn dood gaan doen. Hij wil gecremeerd worden en dat zijn as uitgestrooid wordt daar waar de as van mijn moeder ligt. Verder niets. Geen bijeenkomst. Geen toespraken. Geen koffietafel. Niets.
Ik bel met de begrafenisonderneming. Alles kan in werking gezet worden zodra de arts de dood geconstateerd heeft. We hoeven niets van tevoren te regelen, zegt de begrafenisondernemer. Dat komt straks wel.

Elke avond bellen mijn zussen en ik. We nemen de dag door en helpen Pap met het denken aan zaken die geregeld moeten worden. “Wat zijn je wensen?” “Wie moeten ingelicht worden?” “Wie wil je nog zien?” De gesprekken met Pap verlopen steeds soepeler met het verstrijken der dagen. Hij krijgt bezoek van mensen die hij nog wil zien. Hij belt met familie om afscheid te nemen. Hij loopt zelfs nog naar de buren in de straat om afscheid te nemen.

Dag 8
Het alarmsysteem wordt geïnstalleerd en Pap krijgt een armband met noodknop. Alles is binnen 48 uur geregeld. Hele goede communicatie! Alles verloopt zoals afgesproken.

Zijn stem verandert. Zegt dat hij vanochtend nog gedoucht heeft. Het gaat allemaal langzamer maar het gaat nog steeds. Nog steeds niets gegeten of gedronken.

Hij heeft in het bijzijn van mijn zus gesprekken gevoerd met familieleden met wie hij al lang geen contact meer had. De gesprekken verlopen vriendelijk. Geen verwijt. Geen spijt. Afscheid nemen op een manier die prettige herinneringen achterlaten.

De huisarts is geweest en heeft alle pillen meegenomen. De thuiszorg legt uit dat naast de ochtend- en avondverzorging ook nachtzorg beschikbaar is gedurende de periode dat Pap gesedeerd wordt. De communicatie met de zorgverleners verloopt uitstekend.

Ik zit in de rolstoel en kan niet in mijn eentje het huis in. Mijn zussen of mijn nichtjes en neef zijn er als ik naar Pap ga. Met een beetje hulp kom ik binnen. Eerder kon Pap mij naar binnen helpen, dat gaat nu niet meer.

Één van de kleinkinderen neemt afscheid en praat nog over Roda JC en het Nederlands Elftal. Een emotioneel afscheid, Pap legt nogmaals uit waarom hij deze keuze heeft gemaakt.

Dag 9
Het volgende kleinkind neemt afscheid en kijkt samen met Opa naar foto’s van vroeger. Echte foto’s, geen digitale foto’s! Ook nu weer zijn uitleg voor zijn gemaakte keuze. Hij wil graag dat zijn kleinkinderen later begrijpen en kunnen accepteren waarom hij nu doet wat hij doet.

Dag 10
De huisarts komt weer langs, vraagt Pap hoe het gaat. Pap zit nog steeds rechtop op de bank, hij houdt nog steeds vol, zijn stem is hees.
Zijn kinderen hoeven niet altijd aanwezig te zijn, zegt hij. Hij kijkt wel voetbal of andere sport op tv, leest de krant.

Dag 11
Familiebezoek. Pap gaat straks naar het bed beneden in de kamer en “dan kom ik er niet meer uit”, laat hij weten!

Dag 12
Pap is heel erg moe. Hij komt zijn bed niet meer uit. Mijn zusje belt de palliatieve zorg. Zij geven aan dat vanaf nu altijd iemand bij Pap moet zijn. We gaan het regelen.
Mijn zusje heeft de eerste nachtdienst.

Dag 13
De zusjes wisselen elkaar af ’s ochtends. De palliatieve zorg komt langs en ziet dat het niet goed gaat. Pap is er helemaal klaar mee, heeft wat pijn. De thuiszorg verzorgt hem nog eens heel goed.
Huisarts komt ’s middags en geeft goedkeuring om te starten met sedatie. Pap steekt zijn duim op.
De huisarts belt het palliatieve team. Ook bestelt hij de medicatie, die wordt bezorgd. Alle communicatie klopt en loopt snel.

“Neem mij niet kwalijk dat ik egoïstisch was”: zegt hij.

We zijn allemaal aanwezig. Om 17:00 uur is de pomp gestart. Pap gaat slapen.

Dag 14
Nacht is rustig verlopen. Pap heeft nog een krachtige hartslag. Mijn jongste zus neemt het over van de thuiszorg nachtdienst.
Terwijl ze telefoneert met haar dochter, valt haar op dat het stil is in de kamer. Pap ademt niet meer.

De huisarts komt en constateert de dood. De begrafenisonderneming wordt gebeld.

We zijn weer allemaal in ons ouderlijk huis. Pa & Ma hebben hier 50 jaar gewoond. Het is helemaal niet akelig om naast onze net overleden vader te zitten en te praten en even iets te eten en drinken en herinneringen ophalen. Ja, we lachen zelfs. Buiten lopen de mensen langs en het leven gaat gewoon door.

Laatste stappen
We respecteren zijn wensen. Geen herdenkingsdienst en geen bijeenkomst voorafgaand aan de crematie. Familie en kennissen krijgen de gelegenheid om afscheid te nemen bij de begrafenisonderneming waar hij opgebaard ligt.
Op de dag dat hij naar het crematorium gebracht zal worden zijn we allemaal bij de begrafenisonderneming. We schuiven de doodskist gezamenlijk in de lijkenwagen. Dat is het laatste wat we voor hem willen en kunnen doen.

Een paar maanden later strooien we hem uit op dezelfde plek als waar we onze moeder uitgestrooid hebben. Ze zijn weer bij elkaar.

Woord van Dank
Dank aan alle hulpverleners, verpleging en artsen die bij het hele proces betrokken waren. Afspraken die gemaakt werden, werden nagekomen. Jullie namen de tijd en luisterden naar onze vader. Jullie waren duidelijk en wij wisten waar we aan toe waren. Dat zorgde er allemaal voor dat het zo liep zoals hij het graag wilde. Zijn keuze werd gerespecteerd.